Phần mềm độc hại có thể dễ dàng xâm nhập vào máy tính của bạn và ẩn mình mà không bị phát hiện. Từ spyware, adware cho đến các loại mã độc khác, chúng tiềm ẩn nguy cơ làm chậm hệ thống, đánh cắp thông tin cá nhân và gây ra nhiều phiền toái. Tuy nhiên, với bộ công cụ phù hợp, bạn hoàn toàn có thể quét hệ thống, tìm ra và loại bỏ những chương trình độc hại đang ẩn náu trên máy tính của mình một cách hiệu quả. Bài viết này sẽ giới thiệu 5 công cụ hữu ích, miễn phí hoặc có phiên bản miễn phí, giúp bạn bảo vệ chiếc PC Windows của mình khỏi các mối đe dọa này.
1. Process Explorer: Quản Lý Tiến Trình Nâng Cao
Process Explorer là một phần của bộ công cụ Sysinternals từ Microsoft, cung cấp chức năng mở rộng vượt trội so với Task Manager tích hợp sẵn. Chương trình này hiển thị chi tiết thông tin về các handles và DLL (Dynamic Link Libraries) mà các tiến trình đang chạy trên hệ thống đã mở hoặc tải.
Công cụ này giúp bạn dễ dàng xác định các tệp DLL độc hại đang chạy trên hệ thống và chương trình nào đang sử dụng chúng. Ngoài ra, Process Explorer còn hữu ích trong việc theo dõi các vấn đề về phiên bản DLL, rò rỉ bộ nhớ, cũng như cung cấp thông tin chuyên sâu về cách Windows và các ứng dụng hoạt động.
Giao diện Process Explorer đang hiển thị các tiến trình và tài nguyên hệ thống trên Windows 11.
Mặc dù giao diện của Process Explorer có vẻ phức tạp ban đầu, nhưng thực tế nó khá thân thiện với người dùng. Dành chút thời gian tìm hiểu sẽ giúp bạn nắm rõ mục đích của từng trường và nút bấm. Tài liệu của Microsoft về Process Explorer cũng chứa nhiều thông tin quan trọng về cách thức hoạt động và sử dụng hiệu quả hơn.
Đối với người dùng Windows thông thường, Process Explorer có thể được coi là “Task Manager nâng cấp”. Bạn không chỉ có thể xem các tiến trình đang chạy và lượng tài nguyên hệ thống chúng tiêu thụ, mà còn có thể chạy quét VirusTotal trực tiếp từ bên trong công cụ. Tính năng này cung cấp một kiểm tra sơ bộ và cái nhìn tổng quan về các công cụ tiềm ẩn độc hại trên hệ thống. Nó cho phép bạn so sánh hash của tiến trình với các hash đã biết là tốt hoặc xấu, giúp bạn phát hiện liệu tiến trình đó có phải là mã độc hay không.
Bạn cũng có thể sử dụng Process Explorer để theo dõi hoạt động mạng của một tiến trình cụ thể. Chỉ cần nhấp chuột phải vào tiến trình bạn muốn kiểm tra, chọn Properties, sau đó điều hướng đến tab TCP/IP. Bạn sẽ thấy tất cả các kết nối mạng đang hoạt động mà tiến trình đang sử dụng – đây là một cách rất tiện lợi để kiểm tra xem một chương trình trên PC của bạn có đang kết nối đến các máy chủ độc hại hay không. Tuy nhiên, một nhược điểm nhỏ là Process Explorer không hiển thị lịch sử kết nối mạng; bù lại, nó rất hữu ích để xác định các tiến trình độc hại đang chạy ngay lúc đó.
Cuối cùng, Process Explorer còn cho bạn biết lệnh Command Prompt mà một chương trình cụ thể yêu cầu để khởi chạy, chỉ bằng cách di chuột qua tiến trình trong vài giây. Kiểm tra các lệnh này có thể tiết lộ các khóa đặc biệt, cờ hoặc hướng dẫn mà một chương trình độc hại có thể sử dụng để truy cập tài nguyên hệ thống.
2. Autoruns: Kiểm Soát Khởi Động Toàn Diện
Cũng là một phần của bộ Sysinternals, Autoruns thay thế tab Startup apps trong Task Manager, nơi hiển thị tất cả các ứng dụng khởi động ngay sau khi Windows được tải đầy đủ. Tuy nhiên, Autoruns còn hiển thị tất cả các tiến trình khác, bao gồm tệp DLL, dịch vụ, tác vụ theo lịch (scheduled tasks), và thậm chí cả các mục Registry – tất cả đều được phân loại dưới các tab rõ ràng, dễ hiểu.
Phần mềm Autoruns với các tab hiển thị ứng dụng khởi động và tác vụ theo lịch trên Windows 11.
Autoruns giúp bạn dễ dàng phát hiện bất kỳ tệp thực thi độc hại, DLL hay tác vụ nào có thể tự khởi động cùng hệ thống Windows của bạn. Phần mềm độc hại thường thêm các tác vụ theo lịch vào Windows, cho phép chúng khởi động cùng hệ thống và duy trì sự tồn tại một cách tự động. Với Autoruns, bạn có thể nhanh chóng kiểm tra các tiến trình đáng ngờ, chạy quét VirusTotal nếu cần, và chấm dứt chúng.
Ngoài việc săn lùng phần mềm gián điệp và các chương trình độc hại khác, Autoruns còn rất tuyệt vời để tối ưu hóa PC của bạn. Thay vì phải truy cập nhiều cửa sổ cài đặt rải rác trong Windows, bạn có thể tắt tất cả các chương trình và tiến trình không mong muốn khởi động cùng Windows chỉ trong một lần. Công cụ này cũng có thể hữu ích khi bạn khắc phục sự cố Windows để kiểm tra xem có chương trình nào đang gây ra sự cố hoặc mất ổn định hệ thống trong quá trình khởi động hay không.
Khi cài đặt một chiếc PC Windows mới, nhiều chuyên gia thường sử dụng Autoruns và Process Explorer để loại bỏ bất kỳ tệp tin đáng ngờ hoặc không mong muốn nào. Đây là một trong những cách tốt nhất để loại bỏ các phần mềm không cần thiết (bloatware) khỏi PC của bạn.
Khi kiểm tra phần mềm gián điệp hoặc các chương trình độc hại, bạn nên bắt đầu bằng cách xem qua tab Everything chính và bỏ chọn bất kỳ chương trình nào có vẻ đáng ngờ hoặc không cần thiết. Đặc biệt chú ý đến tab Scheduled Tasks để kiểm tra các chương trình khởi động theo lịch và xác minh rằng tất cả các chương trình đáng ngờ hoặc không mong muốn đều đã bị vô hiệu hóa. Hãy cẩn thận không vô hiệu hóa các tiến trình hệ thống thiết yếu hoặc các mục được Microsoft chứng thực. Nếu không chắc chắn, hãy tìm kiếm tên tệp trên Google hoặc tham khảo VirusTotal trước khi thực hiện hành động.
Sau đó, một khởi động lại hệ thống đơn giản sẽ cho biết liệu các tiến trình bị vô hiệu hóa có gây ra vấn đề hay không. Khi bạn xác định được một tiến trình có vấn đề, bạn có thể xóa vĩnh viễn nó khỏi hệ thống bằng cách nhấp chuột phải vào tiến trình và chọn Delete. Tuy nhiên, lưu ý rằng thao tác này không xóa tệp tin độc hại (phần mềm độc hại tiềm ẩn). Nó chỉ dừng tiến trình. Khi phát hiện một tiến trình độc hại, bạn sẽ cần chạy một công cụ loại bỏ phần mềm độc hại thích hợp như Malwarebytes.
3. VirusTotal: Quét Tệp Tin Trực Tuyến Đa Nền Tảng
VirusTotal là công cụ dễ sử dụng nhất và có lẽ là cơ bản nhất trong số tất cả các công cụ bạn nên dùng để kiểm tra xem một chương trình đáng ngờ có độc hại hay không. Ngoài việc kiểm tra từng tệp tin để tìm các chữ ký độc hại, trang web này còn cho phép bạn kiểm tra các URL, hash, địa chỉ IP và tên miền so với cơ sở dữ liệu của nó.
Trang chủ website VirusTotal cho phép người dùng tải tệp tin hoặc nhập URL để quét mã độc.
Điều này cho phép bạn nhanh chóng kiểm tra xem một tệp tin hay một URL mà tiến trình trên PC của bạn đang giao tiếp có độc hại hay không. Đây cũng là một trong những cách dễ nhất để kiểm tra xem một tệp tin đã tải về có an toàn trước khi sử dụng.
Công cụ này kiểm tra tệp tin của bạn bằng hơn 60 công cụ chống virus từ các nhà cung cấp khác nhau. Vì các chương trình chống virus khác nhau và không phải lúc nào cũng xác định được một tệp tin độc hại, VirusTotal là một cách tuyệt vời để kiểm tra một tệp tin bằng càng nhiều công cụ chống virus càng tốt chỉ với vài cú nhấp chuột.
Vì là một công cụ trực tuyến, nó cũng độc lập với nền tảng, nghĩa là bạn có thể tải lên tệp tin từ bất kỳ thiết bị nào. Điều này tiết kiệm rất nhiều thời gian và công sức, đặc biệt nếu bạn muốn kiểm tra một tệp tin mà bạn có thể đã tìm thấy trên điện thoại hoặc máy tính bảng của mình. Tuy nhiên, kết quả của nó không mang tính quyết định tuyệt đối, bạn sẽ nhận thấy một số công cụ chống virus báo lỗi trong khi những công cụ khác bỏ qua. Đó là lý do tại sao tốt nhất nên sử dụng VirusTotal như một phần của hệ thống đa tầng để kiểm tra phần mềm gián điệp, phần mềm quảng cáo và phần mềm độc hại tiềm ẩn.
4. Malwarebytes: Chuyên Gia Diệt Adware Và Malware
Malwarebytes là một trong những chương trình chống mã độc và diệt virus tốt nhất mà bạn có thể cài đặt miễn phí. Nó thường xuyên phát hiện các tệp tin mà các chương trình chống virus khác bỏ lỡ, bao gồm cả Windows Security – giải pháp chống virus tích hợp sẵn của Microsoft cho Windows.
Malwarebytes đang thực hiện quá trình quét hệ thống để phát hiện và gỡ bỏ phần mềm độc hại trên máy tính Windows.
Malwarebytes đặc biệt hiệu quả trong việc phát hiện adware (phần mềm quảng cáo). Nó cũng có thể cách ly và loại bỏ adware được tích hợp vào các công cụ của Microsoft như Edge, mà Windows Security có thể bỏ qua. Chương trình này còn có một bộ công cụ tích hợp cho phép bạn tinh chỉnh cài đặt quyền riêng tư của Windows và kiểm soát các ứng dụng khởi động. Nếu bạn chọn mua gói đăng ký Malwarebytes, bạn cũng sẽ nhận được một VPN tích hợp và các tùy chọn bảo vệ bổ sung, cũng như khả năng bật quét hệ thống theo thời gian thực để phát hiện các mối đe dọa đang đến.
Bạn có thể thực hiện tất cả những điều này với Windows Security hoặc bất kỳ phần mềm chống virus nào khác mà bạn đang sử dụng. Tuy nhiên, các bản quét của Malwarebytes có xu hướng sâu hơn và thường phát hiện các tệp tin mà các chương trình chống virus khác có thể bỏ lỡ. Ngoài ra, giao diện dễ điều hướng hơn rất nhiều nếu bạn không phải là chuyên gia máy tính, đảm bảo mọi người đều có thể dễ dàng nhìn thấy các tệp tin đáng ngờ và quyết định cách xử lý chúng.
5. Spybot – Search & Destroy: Thợ Săn Spyware Cổ Điển
Spybot chắc chắn có phần lỗi thời ở thời điểm hiện tại; nó là một trong những công cụ diệt spyware được sử dụng phổ biến trong những ngày đầu của Kazaa và Limewire. Tuy nhiên, bất chấp giao diện người dùng đã lỗi thời, nó vẫn là một công cụ thực sự tiện dụng để tìm và loại bỏ adware cũng như spyware khỏi máy tính của bạn, vì nó nhắm mục tiêu cụ thể vào chúng. Spybot có đi kèm với một thành phần chống virus bổ sung, nhưng nó không có trong phiên bản miễn phí.
Giao diện phần mềm Spybot – Search & Destroy khi đang quét tìm kiếm spyware và adware trên máy tính Windows.
Ngay cả khi không có công cụ chống virus, Spybot vẫn là một ứng dụng chống spyware tiện dụng để bổ sung cho chương trình chống virus hiện có của bạn. Quá trình cài đặt cũng trực quan và cho phép bạn chọn giữa thiết lập công cụ để bảo vệ tự động hoặc tự cấu hình cài đặt.
Các tính năng chính của nó bao gồm phát hiện và loại bỏ spyware, adware, phần mềm theo dõi (tracking software), keyloggers và các chương trình không mong muốn khác. Phiên bản miễn phí cũng bao gồm tính năng System Immunization, bảo vệ hệ thống của bạn chống lại phần mềm độc hại bằng cách chặn truy cập vào các trang web được biết là chứa mã độc hoặc phần mềm không mong muốn khác. Nó cũng chặn các cookie theo dõi và các plugin trình duyệt được biết là chứa mã độc. Bạn cũng nhận được tiện ích kiểm soát chương trình khởi động và khả năng quét rootkit.
Hầu hết các tính năng mạnh mẽ hơn của Spybot đều yêu cầu trả phí. Tuy nhiên, khi bạn sử dụng nó kết hợp với các công cụ khác như Autoruns, Process Explorer và một chương trình chống virus, nó vẫn cung cấp đủ khả năng để bảo vệ khá toàn diện ở cấp độ miễn phí.
Phần mềm gián điệp có thể rất tinh vi, và việc tìm ra nó trên hệ thống của bạn, đôi khi ngay cả với các công cụ phù hợp, cũng có thể khó khăn. Tuy nhiên, nếu bạn thực hiện nhiều kiểm tra bằng các công cụ đúng đắn, chúng sẽ trở nên tương đối dễ phát hiện và thậm chí dễ loại bỏ hơn. Để đạt hiệu quả tốt nhất, hãy bắt đầu với Autoruns và Process Explorer để xác định các tiến trình và mục khởi động đáng ngờ. Sau đó, xác nhận bất kỳ tệp đáng ngờ nào với VirusTotal. Cuối cùng, chạy quét hệ thống đầy đủ với Malwarebytes và/hoặc Spybot để loại bỏ mọi thứ đang ẩn náu trong nền.
Hãy chia sẻ những công cụ yêu thích của bạn để phát hiện và gỡ bỏ phần mềm gián điệp trong phần bình luận bên dưới nhé!
